وقتى كه امت من نماز را ضايع كنند.

حضرت امير المونين در عبارتي مشابه مي فرمايند:

مردم نماز را ترك مى كنند ونماز در ميان مردم مى ميرد (كنايه از اعراض مردم و بى تفاوت بودن در مقابل اين دستور حياتى است ).

علت نمازخواندن

امام هشتم على بن موسى الرّضا(عليه السلام):بدرستى كه (فلسفه و علت) نماز، عبارت است از اقرار و اعتراف نمازگزار به ربوبيّت خداوند متعال و شريك و مانند قرار ندادن براى او و ايستادن در مقابل خداوند از روى ذلت و نهايت تواضع، و طلب آمرزش كردن از گناهان گذشته و نهادن صورت بر روى زمين در هر روز به جهت بزرگى و عظمت خداوند.

ديگر اينكه نماز باعث تداوم ياد خدا است در شبانه روز، تا اينكه بنده هيچگاه خالق و مدبّر خويش را فراموش نكند، و اين ياد خدا و ايستادن عاجزانه در برابر او موجب ترك معصيت و مانع از هرگونه فساد مى گردد.

خداوند متعال ايمان (به مبدأ و معاد و پيامبران) را باعث پاكى انسان از شرك قرار داد و فريضه نماز را به جهت پاكى از تكبر مقرر فرمود.

در نهج البلاغه آمده كه على(عليه السلام) فلسفه نماز را چنين بيان كرده:

«نماز را به پا داريد، و محافظت آن را بر عهده گيريد (زياد به آن توجه كنيد) و بسيار نماز بخوانيد و به وسيله آن به خدا تقرّب جوئيد، زيرا نماز به عنوان فريضه واجب در اوقات مختلف شبانه روز بر مؤمنان مقرّر شده است».

مگر جواب اهل جهنم را كه در برابر اين پرسش قرار مى گيرند كه: «چه چيز شما را به جهنم كشانيد؟» نشنيده ايد كه مى گويند: «ما از نمازگزاران نبوديم...».⁽³⁾

نماز گناهان را همچون برگهاى پائيزى مى ريزد و غل و زنجيرهاى معاصى را از گردنها مى گشايد.

پيامبر(صلى الله عليه وآله وسلم): «نماز را به چشمه آب گرمى كه بر در خانه كسى باشد و شبانه روزى پنج بار خود را در آن شستشو دهد تشبيه كرده است» كه بدون ترديد چرك و آلودگى در بدن چنين كسى باقى نخواهد ماند (خاصيت نماز نيز چنين است كه با اداى آن در پنج وقت هيچگونه گناهى براى انسان باقى نخواهد ماند. كنايه از اينكه از هر نمازى تا نماز ديگر مصونيّتى از گناه براى انسان به وجود مى آيد).

قدر نماز را آن كسانى مى دانند كه زينتهاى دنيا و متاع اندك آن آنها را (فريب ندهد و) به خود مشغول نسازد و مال و اولادشان كه نور چشمشان محسوب مى شود، آنها را از ياد خدا غافل نكند.

چنانكه در اين باره خداوند متعال مى فرمايد:

مردانى هستند كه تجارت و داد و ستد آنان را، از ياد خدا، و برپا داشتن نماز و پرداخت زكات باز نمى دارد.

1ـ معاوية بن وهب مى گويد: از امام صادق(عليه السلام) سؤال كردم كدام عمل است كه باعث تقرّب بنده به سوى خدا مى شود و نزد خدا (از هر عملى) محبوبتر است؟

امام صادق(ع)فرمود: عملى را بعد از معرفت اصول دين، بهتر از نماز نمى دانم. آيا نمى دانى كه بنده صالح (خدا) عيسى بن مريم(عليه السلام)گفت: خدا مرا وصيت كرده است به نماز و زكات تا مادامى كه زنده هستم.

2ـ و باز در حديث ديگرى از امام صادق(عليه السلام) روايت شده كه فرمود: محبوبترين عملها نزد خداوند متعال نماز است كه آخرين وصيت پيامبران است.

3ـ امام صادق(عليه السلام) از پيامبر اكرم(صلى الله عليه وآله وسلم) روايت مى كند كه فرمود: نماز نسبت به ايمان مانند عمود خيمه است نسبت به خيمه، يعنى همانطور كه اگر عمود خيمه برپا باشد طنابها و ميخهاى خيمه فايده دارد ولى اگر عمود خيمه شكسته شود آنها هيچ نفعى نخواهند داشت نماز هم بمنزله عمود خيمه دين است كه اگر ناقص شود و يا بطور كلى از ميان برود هيچ عملى فايده اى نخواهد داشت و با وجود نماز ساير اعمال به جا و با قبولى آن ساير اعمال نيز قبول خواهد شد.

4ـ و باز در اهميت نماز روايتى از امام باقر(عليه السلام) رسيده كه فرمود:

هرگاه يكى از شيعيان ما به نماز بايستد دور او را به عدد مخالفين از مذهب، فرشتگان احاطه مى كنند و در پشت سر او صف بسته براى نماز به او اقتدا مى نمايند و براى او دعا مى كنند تا از نماز فارغ شود^.

5ـ پيامبر اكرم(عليه السلام) مى فرمايد: كسى كه ركوع و سجود و ساير واجبات نمازش را صحيح انجام دهد آن نماز بالا مى رود در حاليكه نورانى است و درخشندگى دارد و درهاى آسمان برايش باز مى شود و مى گويد: از من مواظبت كردى خدا تو را محافظت كند پس فرشتگان مى گويند صلوات و رحمت خداوند بر صاحب اين نماز باد ـ ولى اگر واجبات نماز را درست انجام ندهد نماز بالا مى رود در حالى كه تاريك است و درهاى آسمان بر او بسته مى شود و مى گويد: مرا ضايع ساختى خدا تو را ضايع كند و آن نماز بر صورتش زده مى شود.

در ارشاد القلوب مرويست كه حضرت اميرالمؤمنين(عليه السلام) در جنگ صفين يك روز مشغول جنگ بودند و در آن حال بين دو صف به آفتاب مى نگريستند، ابن عباس پرسيد يا اميرالمؤمنين چرا به آفتاب مى نگريد؟ فرمود: مى خواهم زوال را (كه اوّل وقت نماز ظهر است) بشناسم تا نماز بخوانم. ابن عباس گفت: آيا در اين گير و دار جنگ هنگام نماز خواندن است؟ آن حضرت فرمود: ما براى چه با اين قوم مى جنگيم؟ جنگ ما با اينها براى اين است كه نماز به پا شود.⁽¹⁰⁾

ابن عباس مى گويد: آن حضرت هيچگاه نماز شب را ترك نفرمود حتى در ليلة الهرير (كه سخت ترين شبهاى جنگ صفين بود).

مرحوم مجلسى در جلد دهم بحار مى نويسد: روز عاشورا يكى از اصحاب امام حسين(عليه السلام)به نام ابوثمامه صيداوى هنگام ظهر خدمت سيدالشهداء(عليه السلام) عرض كرد: اى مولاى من حال كه ما همگى سرانجام كشته مى شويم و وقت نماز هم داخل شده (پس چه خوب است كه) نماز جماعت بخوانيم زيرا من يقين دارم كه اين آخرين نماز ما خواهد بود...

امام(عليه السلام) سر به سوى آسمان بلند كرد و فرمود: اى ابوثمامة ياد نماز كردى (و ما را بياد نماز انداختى) خدا تو را از نمازگزاران محسوب بدارد! اينك اول وقت نماز است.

آنگاه حضرت به ابوثمامة فرمود: اذان بگو خدا تو را رحمت كند. ابوثمامة از اذان فارغ شد، امام(عليه السلام) خطاب به عمر سعد فرمود: اى پسر سعد آيا فراموش كردى شرايع اسلام را، آيا دست از جنگ برنمى دارى تا نماز گزاريم آنگاه مشغول جنگ شويم؟

پس آن حضرت با اصحاب خود نماز خوف را به جاى آورد در حالى كه زهيربن القين و سعيد بن عبدالله حنفى مقابل آن حضرت ايستادند. و از هر طرف تير با نيزه به آن حضرت مى رسيد ولى اين دو صحابى بزرگوار خود را سپر قرار داده تا اينكه سيزده تير جداى از زخمهاى نيزه و شمشير به بدن سعيدبن عبدالله وارد آمد و ديگر تاب ايستادن نياورد ناگاه بر زمين افتاد و به شهادت رسيد.

در حديث ديگرى از پيامبر اكرم(صلى الله عليه وآله وسلم) روايت شده كه فرمود: بشفاعت من نمى رسد كسى كه نماز واجبى را پس از داخل شدن وقتش تأخير بياندازد تا وقت آن بگذرد^.

و نيز فرمود: تا وقتيكه شخص مواظب باشد و نمازهاى پنجگانه شبانه روزى را در وقت خود به جاى آورد شيطان از او ترسناك مى شود و نزديكش نمى شود، و هرگاه آنها را ضايع ساخت شيطان بر او جرأت پيدا مى كند تا او را داخل در گناهان بزرگ كند.

حضرت باقر(عليه السلام) مى فرمايد: كسى كه نماز واجب را در وقتش بخواند در حالى كه حق آن را بشناسد و چيزى را بر آن مقدم ندارد خداوند برايش خلاصى از عذاب را مى نويسد (يعنى او را عذاب نمى كند) و كسى كه نماز را در غير وقت آن بخواند و كار دنيا را بر نماز مقدم بدارد، پس امر او با خدا است اگر خواست او را مى آمرزد و اگر خواست او را عذاب مى فرمايد.(يعنى نجات قطعى برايش نيست).

و نيز در حديثى از امام صادق(عليه السلام) روايت شده كه فرمود: فضيلت نماز اوّل وقت، نسبت به آخر وقت براى مؤمن بهتر است از مال و اولاد او.

و باز در حديث ديگرى مى فرمايد:

براى هر نمازى دو وقت است: اوّل وقت و آخر وقت. و با فضيلت تر آن نماز اوّل وقت است. و وقت نماز صبح موقعى است كه طلوع فجر ظاهر شود، تا اينكه به وسيله اين روشنائى صبح، آسمان روشن شود، اين مدّت، اوّل وقت فضيلت نماز صبح است. و سزاوار نيست كه از اين موقع عمداً تأخير بيفتد، ولى براى كسى كه مشغول كارى باشد و يا آنكه فراموش نمايد و يا خواب بماند، بعد از وقت اشكال ندارد و اما وقت فضيلت مغرب موقعى است كه خورشيد پنهان شود و ستاره ها طلوع كنند. و نبايد احدى اول وقت را رها كرده نماز را در آخر وقت بخواند مگر از روى عذر و يا علتى باشد.

اسحاق بن عمّار گويد: به امام صادق(عليه السلام) گفتم: مرا از با فضيلت ترين وقت نماز صبح آگاه فرما فرمود: هنگام طلوع فجر بهترين وقت نماز صبح است چون خداوند مى فرمايد: نماز صبح را در اوّل طلوع فجر هم فرشته روز و هم فرشته شب هر دو مشاهده مى كنند، پس هرگاه بنده اى نماز صبح را اوّل فجر بخواند دو مرتبه براى او نوشته مى شود به اين معنى كه هم فرشته شب و هم فرشته روز آن را ثبت خواهند كرد.

فضيلت نماز شب